Trách nhiệm nêu gương

Trong lịch sử nước ta, có những đời vua rất nghiêm khắc về việc chống tham nhũng, trong đó phải kể đến vua Lê Thánh Tông với Bộ luật Hồng Đức và thời nhà Nguyễn với Bộ luật Gia Long. Đặc biệt, đối với vua Lê Thánh Tông, ngay cả quan tiến cử mà đánh giá sai nhân cách người được tiến cử thì cũng bị vạ lây. Vì vậy, thời vua Lê Thánh Tông trị vì được sử sách ghi nhận là thời kỳ “ngủ đêm mọi nhà không phải đóng cửa”.

Lê Thánh Tông là hoàng đế thứ tư của triều hậu Lê. Ông trị vì từ ngày 26-6-1460 đến khi qua đời năm 1497, tổng cộng 37 năm và là vị hoàng đế trị vì lâu nhất thời hậu Lê – giai đoạn Lê sơ. Khi vua Lê Thánh Tông (1460-1497) mới lên ngôi, đất nước chìm trong quốc nạn tham nhũng, tướng sĩ thì lo hưởng lạc; quan lại chia bè phái và tham nhũng; người dân đói khổ oán thán. Vua nhìn nhận rằng nạn tham nhũng là nguyên nhân lớn nhất cần phải tiêu diệt. Chính vì vậy, nhà vua đã bổ sung hoàn thiện Bộ luật Hồng Đức, nhằm tăng sức mạnh chống tham nhũng cho bộ luật này. Việc chống tham nhũng được tiến hành từ các quan đầu triều đến tận địa phương. Trong 722 điều Bộ luật Hồng Đức thì có trên 40 điều thuộc về chống tham nhũng.

Điều 138 có đoạn quy định rõ như sau: “Quan lại mà tham nhũng, nhận hối lộ, làm sai phép nước thì bị phạt: tham ô từ 1-9 quan tiền, bị cách chức. Từ 10-19 quan bị đánh trượng, đi đày. Từ 20 quan trở lên, bị chém. Các ngươi ăn lễ từ 1-9 quan, phải phạt 50 quan. Từ 10-19 quan, phạt từ 60-100 quan. Từ 20 quan trở lên, phạt tội làm phu. Của hối lộ bỏ vào kho một phần, một phần trả lại chủ”. Việc xử phạt này không phân biệt giàu, nghèo hay chức vụ đảm trách.

Luật Hồng Đức cho thấy sự nghiêm khắc của pháp luật ngày xưa, chỉ tham ô 1 quan tiền là mất chức, 20 quan tiền là bị tử hình. Sách sử còn ghi chép lại chuyện Lê Bô phạm tội tham ô bị buộc vào tội “Hình”, có viên quan là Trần Phong xin cho Lê Bô nộp tiền chuộc tội thay vì phải chịu “Hình”. Thế nhưng vua Lê Thánh Tông cho rằng, nếu cứ phạm tội rồi dùng tiền chuộc tội thì người giàu sẽ không phải chịu tội, chỉ còn người nghèo khó thì phải chịu tội hay sao? Vua cho rằng, Trần Phong đề xuất như thế là trái với tổ tông và trị tội cả ông ta nữa.

Vua Lê Thánh Tông chủ trương chống tham nhũng, chỉ dùng bậc hiền tài, loại trừ kẻ xu nịnh, khiến các quan chức vốn chỉ lo tiến thân bằng nịnh bợ không còn đất “dụng võ” nữa, nạn tham nhũng đang tàn phá đất nước bị đẩy lùi và dẹp bỏ. Những quan thanh liêm, thực sự phục vụ dân đều được trọng dụng, thậm chí những người từng bị hàm oan trước đây thì cũng được minh oan. Ví dụ như vụ án “Lệ Chi viên” khiến Nguyễn Trãi bị tru di tam tộc cũng được minh oan trong thời gian này. Từ đó bậc hiền tài an tâm phục vụ dân chúng, người dân được yên ổn.

Thời vua Lê Thánh Tông cũng có nhiều hiền tài xuất chúng giúp vua trị nước. Vua nghe dân chúng đồn nhau có ông Vũ Tự làm quan rất thanh liêm, nên quyết định thử xem tin đồn có thật không. Nhà vua biết Vũ Tự vừa xử cho một người thắng kiện, liền bí mật mang một mâm lễ vật quý gửi người này mang đến cho Vũ Tự để hậu tạ. Người này vào đêm khuya liền mang lễ vật tới.

Vũ Tự hỏi: Anh có biết ta là ai? Việc xét xử là theo luật vua ban, anh cho ta là người thế nào mà dám làm chuyện phi pháp này? Người đó đáp: Bẩm thượng quan, tập tục là thế, đây là tấm lòng thành tri ân… Vũ Tự nói ngay: Ta há phải theo tập tục quái gở này để chịu ô danh như những kẻ tham lam khác hay sao?

Nói xong, ông sai gia nhân đuổi người này về. Vua Lê Thánh Tông sau đó đã trọng thưởng cho Vũ Tự, đính vào cổ áo triều phục của ông 2 chữ “liêm tiết”. Sử sách có ghi nhận rằng, thời kỳ này “ngủ đêm mọi nhà không phải đóng cửa, hầu như không có trộm cắp”. Dân gian có câu rằng: Đời vua Thái Tổ, Thánh Tông/ Thóc lúa đầy đồng, chẳng mất mát chi.

Lời bàn:

Tham nhũng – căn bệnh kinh niên của quan lại, là cuộc đấu tranh rất khó nhọc của mọi thời đại. Bởi tham nhũng là những kẻ tội đồ trăm đầu, nghìn tay. Chém đầu này, đầu khác lại mọc ra. Chặt tay này thì tay khác lại lòi ra. Ngay từ khi lên ngôi, vua Lê Thánh Tông đã có nhiều trăn trở đối với tệ tham nhũng. Vì dưới triều vua cha, vua anh, thế nước bao phen nghiêng lệch. Mà theo ông, nguyên nhân chính là do nạn tham nhũng. Và trong một buổi chầu, ông nói với các quan rằng: Người quân tử là cội gốc để tiến lên trị bình, kẻ tiểu nhân là thềm bậc dẫn đến họa loạn. Ta và các ngươi đã thề với trời đất dùng người quân tử, bỏ kẻ tiểu nhân, ngày đêm chăm chăm không lơi. Các ngươi chớ có quên đấy!

Và với phương cách trị nước “thượng tôn pháp luật”, trọng dụng hiền tài, vua Lê Thánh Tông đã xây dựng được một quốc gia Đại Việt hùng mạnh toàn diện trên mọi lĩnh vực. Song, điều mà hậu thế ngày nay cũng như mãi mãi về sau phải khâm phục, tôn vinh là ở chỗ tư tưởng vượt thời đại của ông. Đó là, với vua Lê Thánh Tông, để giải quyết tận gốc những vấn nạn như tham nhũng thì không có gì khác hơn là khiến cả quan và dân cùng tu đức, mà việc đó trước hết phải bắt đầu từ giáo dục và quan trọng hơn nữa là nêu cao trách nhiệm làm gương, nêu gương của người làm quan. Thật chí lý thay!

Theo Tapchivanhoc.com