Phân tích hình tượng sông Đà trong tùy bút Người lái đò sông Đà

Đề bài: Có ý kiến cho rằng “Sau CMT8, Nguyễn Tuân vẫn nhất quán với phong cách tài hoa uyên bác”. Anh/chị hãy phân tích hình tượng sông Đà trong tùy bút “Người lái đò sông Đà” để làm sáng tỏ ý kiến trên.

Bài làm

Người lái đò sông Đà là bài tùy bút xuất sắc của Nguyễn Tuân được in trong tập “Sông Đà” năm 1960. Trong thiên tùy bút này Nguyễn Tuân đã khắc họa vẻ đẹp của con người Tây Bắc trong cuộc sống lao động hàng ngày, tìm kiếm “thứ vàng mười” đã qua thử lửa trong tâm hòn họ. Với vẻ đẹp tài hoa nghệ sỹ của “một tay lái ra hoa”, với trí dũng của một anh hùng sông nước”, nhà văn “Người lái đò sông Đà” đã thể hiện những nét đặc sắc nhất trong phong cách nghệ thuật, là một thành công trong sáng tạo nghệ thuật và đổi mới quan niệm thẩm mỹ của nhà văn sau 1945.

Trước cách mạng, ông quan niệm cái đẹp chỉ có trong quá khứ Vang bóng một thời và tài hoa nghệ sĩ chỉ có ở những con người xuất chúng của thời trước còn vương sót lại. Còn sau cách mạng, ông không đối lập quá khứ với hiện tại và cái đẹp có cả ở quá khứ, hiện tại, đặc biệt là phẩm chất tài hoa có thể có ở cả nhân dân đại chúng.

Ngay khi miêu tả dòng sông Đà hung bạo thượng nguồn, Nguyễn Tuân đã có ý thức tạo dưng một nền thiên nhiên dữ dội, kỳ vĩ, một không gian hào tráng, lớn lao xứng đáng với sự xuất hiện của một người anh hùng sông nước. Đó là một không gian của thác ghềnh hiểm trở, của sóng gió cuồn cuộn thét gào, một không gian của những hút nước ghê rợn, những thác đá hiểm ác, của đá dựng vách thành bí ẩn.

Để khắc họa vẻ đẹp trí dũng, tài hoa của ông đò, Nguyễn Tuân đã miêu tả một cuộc vươt thác nguy hiểm và nổi bật là sự tương phản giữa thiên nhiên ác hiểm với con người trí dũng, ngoan cường. Đó cũng là cuộc thủy chiến dữ dội, một bên là thác đá, nước thác cùng sóng gió, một bên là thuyền then đuôi én mỏng manh và người lái đò cô độc, nhỏ bé.

Đối thủ ghê gớm của ông đò trong cuộc vượt thác là cả một đoàn quân hung bạo, dữ dằn. Những từ ngữ mang đậm tính chất quân sự, võ thuật, thể thao như “dàn sẵn trận địa… dụ thuyền… đánh khuýp quật vu hồi…” đã nhân hóa dòng sông khiến cho thiên nhiên sông Đà với sóng dữ, đá dữ và thác dữ trở nên hung hãn như một thứ “kẻ thù số một” của con người. Tác giả còn sử dụng một loạt từ láy miêu tả diện mạo gớm ghiếc của đám đá sông Đà khi “ngỗ ngược, nhăn nhúm, méo mó”, khi “hất hàm thách thức”, khi “tiu nghỉu cái mặt xanh lè thất vọng”. Một loạt những động từ đặt trong những nhịp câu ngắt ngắn, nhanh dồn dập: “nước thác reo hò… hò la… ùa vào… bẻ gãy… đá trái… thúc gối… đội thuyền… bám lấy thuyền…”, rồi lại sử dụng các cấu trúc câu điệp tả: “sóng đánh hồi lùng, đánh đòn tỉa, đòn âm” – tất cả đã làm hiện lên sự hung bạo vô cùng của sông Đà khi cùng một lúc các sức mạnh thiên nhiên kết hợp với nhau tấn công những con thuyền đơn độc, những con người nhỏ bé.

Phân tích hình tượng sông Đà trong tùy bút Người lái đò sông Đà

Thiên nhiên sông Đà còn vô cùng xảo quyệt trong việc dàn trận tấn công con người. Để đưa con thuyền vượt thác sông Đà, những người lái đò đối đầu với một trùng vi thạch trận, trong đó “vòng đầu mở ra năm cửa, cửa sinh nằm lập lờ phía tả ngạn sông,… vòng hai tăng thêm nhiều cửa tử,… cửa sinh lại bố trí lệch qua phía bờ hữu ngạn… trùng vây thứ ba… bên phải bên trái đều là luồng chết cả… luồng sống lại ở ngay giữa bọn đá hậu vệ”.

Sự dữ dằn hiểm ác của thiên nhiên sông Đà chính là những tình huống đầy thử thách để nhân vật bộc lộc phẩm chất tài hoa nghệ sỹ của mình khi ông đò luôn phải tỉnh táo, khéo léo, càng phải ngoan cường dũng cảm mới có thể đưa con thuyền an toàn vượt qua những trùng vi thạch trận trên dòng sông.

Vẻ đẹp trí dũng tài hoa của ông đò. Sự sắc sảo tài hoa không cho phép Nguyễn Tuân miêu tả cuộc vượt thác dễ dàng chóng vánh, khi bị sóng thác đánh miếng đòn độc hiểm, ông đò “méo bệch”, cách sử dụng ngôn từ tài tình đã làm hiện lên không chỉ gương mặt biến dạng, trắng bệch vì đau đớn mà còn nhợt nhạt bởi dầm lâu trong nước lạnh. Sự “méo bệch” của ông đò còn được gián tiếp miêu tả trong một cảm nhận của thị giác và xúc giác: “mặt sông trong tích tắc lòa sáng như một cửa bể đom đóm rừng ùa xuống mà châm lửa vào đầu sóng”. Đây chính là cách miêu tả cảm giác của Nguyễn Tuân. Vết thương của ông đò trong cuộc giao chiến với sóng thác đã được miêu tả bằng cảm giác “tóe đom đóm” và rát bỏng như lửa cháy.

Trong trận giao chiến gian lao với tương quan lực lượng quá chênh lệch, ông đò đã dũng cảm, cố nén vết thương đau đớn, ngoan cường và khéo léo đưa con thuyền vượt qua thạch trận thứ nhất của sông Đà qua tiếng chỉ huy của người cầm lái. Nguyễn Tuân đã không giấu được sự ngưỡng mộ và cảm phục trước sự dũng cảm của người lái đò.

Tới vòng hai, ông đò không chỉ dũng mãnh, kiên cường mà còn thể hiện sự thông minh của một người lái đò dày dặn kinh nghiệm, “nắm chắc binh pháp của thần sông thần đá”, như một dũng tướng tài ba thuần phục con ngựa bất kham của sông Đà khi “nắm chặt được cái bờm sóng… ông đò ghì cương lái… phóng nhanh vào cửa sinh”. Kinh nghiệm dày dặn và trí nhớ siêu phàm được thể hiện trong chi tiết “ông đò vẫn nhớ mặt bọn này” trong “bốn năm bọn thủy quân” để có cách ứng phó phù hợp, những động tác linh hoạt khi “lái miết một đường chéo”, khi “tránh mà rảo bơi chèo lên”, khi “đè sấn lên mà chặt đôi ra”… đã thể hiện những biến pháp kỳ diệu của “một tay lái ra hoa” – “trí tuệ và tài hoa của con người” thậm chí còn chiến thắng cả thần sông thần đá.

Tới vòng cuối, trí dũng tài hoa của ông đò được biểu hiện qua việc ông phải “phóng thẳng thuyền”, “chọc thủng” một luồng sinh duy nhất được “bọn đá hậu vệ” trấn giữ. Hình ảnh con thuyền lao “vút, vút”, qua hình ảnh so sánh về “một mũi tên tre xuyên qua hơi nước”, con thuyền không còn lao trên mặt nước mà đã thực sự bay trong làn hơi nước trên mặt sóng. Tài năng của ông đò khi ấy đã bao hàm cả trí tuệ, sự trải nghiệm, sức mạnh thể lực, trình độ điêu luyện và bản lĩnh kiên cường, tất cả đều ở mức phi thường toàn diện.

Giỏi giang, khéo léo, dũng cảm và mạnh mẽ, ông đò đã thể hiện rõ nét vẻ đẹp tài hoa nghệ sỹ và trí dũng phi thường khi cùng con thuyền vượt thác, bao giờ cũng giữ thế chủ động tìm một cửa sinh duy nhất giữa bát ngát trận đồ cửa tử sông Đà, khi không bao giờ cho phép mình chùn bước, sợ hãi hay sai lầm dẫu chỉ trong khoảnh khắc, khi luôn trình diễn nghệ thuật lái đò điêu luyện của một “tay lái ra hoa”.

Sau khi chiến thắng thiên nhiên hung bạo, những người lái đò “đốt lửa trong hang đá, nướng ống cơm lam, bàn tán về cá anh vũ, cá dầm xanh… chẳng ai bàn thêm một lời nào về cuộc chiến thắng vừa qua nơi cửa ải nước đủ tướng dữ quân tợn vừa rồi”. Chính thái độ bình thản ấy làm đậm thêm tầm vóc lớn lao của những người anh hùng trong cuộc sống đời thường bình dị khi họ coi việc chiến thắng sông Đà hiểm ác, coi việc giành sự sống từ cửa tử sông Đà chỉ là chuyện thường ngày.

Ông lái đò là nhân vật thể hiện sinh động quan niệm nghệ thuật của Nguyễn Tuân sau Cách mạng

Ngày xưa Nguyễn tuân bị xem là nhà văn có quan điểm duy mỹ. Ngày nay ông hướng ngòi bút của mình đến những con người lao động bình thường đang âm thầm cống hiến cho đất nước. Ông phát hiện ra nét tài hoa nghệ sĩ của họ được thể hiện ngay trong công việc lao động vô cùng nguy hiểm nhưng cũng vô cùng cao cả của mình. Nguyễn Tuân gọi đó là "Cái thứ vàng mười mang sẵn trong tâm trí con người Tây Bắc". Qua đây, Nguyễn Tuân muốn phát biểu một quan niệm: người anh hùng không chỉ xuất hiện trong chiến đấu, mà còn xuất hiện trong cuộc sống lao động bình thường.

Qua đây, ta thấy Nguyễn Tuân xứng đáng là một nhà văn suốt đời mải mê đi tìm cái đẹp, ca ngợi cái đẹp và không ngừng sáng tạo, bao giờ ông cũng tạo được cho mình một nét phong cách độc đáo hấp dẫn./.

Tùy bút “Người lái đò sông Đà” là thiên anh hùng ca, ca ngợi vẻ đẹp hào tráng của con người trong cuộc chiến đấu chinh phục thiên nhiên. Qua hình tượng người lái đò, Nguyễn Tuân đã đưa ra một quan niệm nghệ thuật mới và tích cực: vẻ đẹp tài hoa nghệ sỹ không chỉ có ở những con người đặc tuyển xuất chúng mà hoàn toàn có thể xuất hiện trong những người lao động bình thường trong cuộc sống bình dị. Với quan niệm ấy, người lái đò nơi thượng nguồn sông Đà thực sự thực sự là một nghệ sỹ tài hoa, một anh hùng sông nước khi ngày ngày phải chiến đấu và chiến thắng thiên nhiên bằng trí tuệ, sự khéo léo, mạnh mẽ, lòng can đảm của mình.

“Người lái đò sông Đà là một áng văn đẹp thể hiện những nét đặc sắc nhất trong phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân, một nhà văn tài hoa uyên bác, một nhà văn luôn miêu tả khám phá con người ở phương diện tài hoa nghệ sỹ. Với việc thể hiện những nét phong cách ấy, “Người lái đò sông Đà” đã thực sự thành công khi phát hiện “chất vàng mười quý giá” của con người Tây Bắc.