Phân tích bài thơ Nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm

Phân tích bài thơ Nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm

Bài làm

Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm là một nhà thơ lớn của dân tộc. Ông không chỉ được biết đến nhiều vì tài thơ văn mà còn vì tư cách đạo đức của mình. Dù rất uyên bác và am hiểu nhưng ông chỉ thích lối sống thanh bạch giản dị. Điều đó đã được thể hiện rất rõ qua tác phẩm “Nhàn”.

Bài thơ được mở đầu bằng đôi câu thơ:

“Một mai một cuốc, một cần câu

Thơ thẩn dầu ai vui thú nào”.

Điệp từ “một” được nhắc lại 3 lần vừa có tác dụng khiến bài thơ có nhịp điệu, vừa nhấn mạnh sự thanh nhàn của người nông phu. Câu thơ gợi ra dáng vẻ thong dong tự tại của một lão nông. Thực là nhàn rỗi, tưởng cô đơn mà lại không hề cô đơn. Bởi vì ông làm bạn với đất trời, với thiên nhiên, lấy việc làm vườn, câu cá làm thú vui. Triết lý này lại gợi ta liên tưởng đến cuộc sống nơi chiến khu của Bác Hồ:

“Sáng ra bờ suối, tối vào hang,
Cháo bẹ, rau măng vẫn sẵn sàng” – Tức cảnh Pác Bó.

Những người trí thức thường sống rất gắn bó với thiên nhiên cảnh vật. Với họ thiên nhiên luôn tươi đẹp đầy sức sống và luôn thân thiết.

“Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ

Người khôn người đến chốn lao xao”.

Hai câu thơ này đọc lên như một vế đối, đối vế với vế, đối giữa ý tứ ngôn từ. Nhà thơ tự nhận mình là một người dại dột, dại vì lại tìm về nơi hẻo lánh, khuất lấp sống một mình. Dại vì nơi đó là nơi con người sống bình dị nếu không nói là nghèo khó. Còn người khôn người tìm đến nơi kẻ chợ thị thành người ngựa như nêm nơi cuộc sống tấp nập. Thế nhưng sâu xa bên trong đó lại có nghĩa ngược lại, thật ra chính nhà thơ mới là người khôn và kẻ tìm đến chốn quan trường mới là kẻ dại. Ấy là vì chốn quan trường là chốn tranh đua, con người thường vì tiền bạc lợi nhuận mà mưu toan hèn hạ, giành giật nhau. Chốn quan trường đầy loạn lạc, biến động, nó có thể khiến con người tha hóa, suy thoái theo. Trong bối cảnh đó việc giữ được mình thanh bạch là việc làm rất đáng khâm phục.

“Thu ăn măng trúc đông ăn giá

Xuân tắm hồ sen hạ tắm ao”.

Hai câu thơ tiếp theo tiếp tục giống như hai vế đối đối nhau cả về từ và nghĩa. Những thức ăn nhà thơ ăn đều là sản vật của thiên nhiên đất trời. Đó không phải là sơn hào hải vị càng không phải là nem công chả phượng mà chỉ là măng là giá những thức ăn hết sức bình dị đơn sơ. Cuộc sống của nhà thơ là hòa mình vào thiên nhiên vào cây cỏ. Mùa xuân thì tắm hồ sen còn mùa hạ thì hòa mình vào làn nước ao làng trong lành. Cuộc sống như vậy hỏi những người đang ngày đêm đau đầu nghĩ cách hãm hại, tranh giành lợi lộc với nhau làm sao có thể tận hưởng.

“Rượu đến cỏ cây, ta sẽ nhắp
Nhìn xem phú quí, tựa chiêm bao”.

Đến hai câu thơ cuối nhà thơ cuối cùng cũng bộc bạch rõ tâm sự của mình đó là không màng tới thế sự, phú quý. Dù là ở thời phong kiến hay thời buổi hiện đại những con người không màng danh vọng vật chất đều là nhưng con người rất đáng quý. Hỏi có mấy ai mà không bị cám dỗ bởi đồng tiền, chức tước, quyền lực. Thế nhưng đối với nhà thơ tất cả những điều đó lại như một giấc chiêm bao mà nhà thơ không muốn tranh giành. Ông thà chọn một cuộc sống nông nhàn đơn sơ mộc mạc còn hơn ở nơi áo gấm mà đua chen hèn mọn.

Triết lý sống của Nguyễn Bỉnh Khiêm nhấn mạnh đến lối sống giản dị khiêm nhường không phải là sự hèn mọn chốn tránh. Nhàn ở đây là việc nhà thơ chọn cách sống nhàn chứ không phải là chọn chốn tránh thế sự. Ông chọn cuộc sống bình dị có thể nói là kham khổ nhưng luôn giữ cho tâm mình thanh tịnh. Điều đó khác biệt với việc mưu mô toan tính ở nơi quan trường thì dù có ăn ngon mặc đẹp đó cũng không phải là cuộc sống mà nhà thơ mong muốn. Nhà thơ sống ở đây nhưng không phải là không quan tâm tới nhân tình thế thái, thực chất dù rất quan tâm lo lắng nhưng ông không vì vậy mà cũng đẩy mình vào những phe cánh, lợi dụng của quan trường.