Tạp chí văn học
Phân tích tâm trạng nhân vật trữ tình trong bài thơ Vội vàng của Xuân Diệu
Bài làm
Trong cuốn Thi nhân Việt Nam, nhà phê bình, nghiên cứu văn học Hoài Thanh nhận xét: Xuân Diệu say đắm tình yêu, say đắm cảnh đời, sống vội vàng, sống cuống quýt… Trong mỗi một tác phẩm của mình, Xuân Diệu luôn bày tỏ tâm trạng của một nhân vật trữ tình: say mê với thiên nhiên, say mê với cuộc sống. Điều này có lẽ được thể hiện rõ nhất trong bài thơ “Vội vàng” của ông.
Caí tôi trữ tình của Xuân Diệu được thể hiện ngay từ bốn câu thơ đầu với nhịp thơ nhanh mạnh gấp gáp cùng ý tưởng táo bạo, dị thường đến mức như nghịch lí:
Tôi muốn tắt nắng đi
Cho màu đừng nhạt mất;
Tôi muốn buộc gió lại
Cho hương đừng bay đi.
“Tôi muốn” được nhà thơ nhắc lại hai lần nhằm thể hiện một cái tôi cá nhân muốn đoạt quyền Tạo hóa và điều này được thể hiện qua những hành động như “tắt nắng”, “buộc gió”. Cái ham muốn có phần lạ lùng ấy hé mở một tình yêu bồng bột, vô bờ của cái tôi trữ tình đối với thiên nhiên tạo vật. Với nhà thơ, thiên đường không ở đâu xa mà ngay chính trước mắt. Nó như một khu vườn tình ái của vạn vật đương buổi xuân thì. Cảnh vật xung quanh tràn trề sức sống:
Của ong bướm này đây tuần tháng mật;
Này đây hoa của đồng nội xanh rì;
Này đây lá của cành tơ phơ phất
Của yến anh này đây khúc tình si
Và này đây ánh sáng chớp hàng mi
Mỗi sáng sớm, thần Vui hằng gõ cửa;
Điệp từ “này đây” lặp lại tới năm lần, như nhấn mạnh từng nét đẹp của vườn xuân, như giới thiệu sự phong phú bất tận của thiên nhiên với niềm hào hứng lạ thường. Đoạn thơ như tiếng reo vui hồn nhiên của đứa trẻ ngây thơ lạc vào khu vườn đầy hương sắc, rộn rã, tưng bừng bàn nhạc đủ mọi thanh âm. để rồi đi đến một so sánh rất độc đáo:
Tháng giêng ngon như một cặp môi gần
Xuân Diệu có lối diễn tả tinh tế bằng sự chuyển đổi cảm giác: không nói tháng giêng đẹp mà nhà thơ nói là “ngon”. Phải là một con người rất tinh tế mới khám phá ra nét tương đồng giữa mùa xuân của đất trời và tình yêu của tuổi trẻ khi cả hai đều có mang chung một hương vị: “ngon”.
Thi sĩ muốn lưu giữ mãi mãi hương sắc của vườn xuân trần thế nhưng tiếc thay, vẻ đẹp ấy lại vô cùng ngắn ngủi:
Xuân đương tới; nghĩa là xuân đương qua,
Xuân còn non, nghĩa là xuân sẽ già,
Mà xuân hết, nghĩa là tôi cũng mất.
Lòng tôi rộng, nhưng lượng trời cứ chật,
Không cho dài thời trẻ của nhân gian,
Mạch thơ bỗng có sự thay đổi. Trước niềm hân hoan, say đắm hương sắc đất trời, Xuân Diệu chợt nhận ra: Thiên nhiên đẹp nhưng không tồn tại mãi, rồi hoa kia sẽ tàn, chim cũng sẽ ngừng hót, thời gian thì vẫn cứ trôi. Cái tôi trữ tình dẫu muốn đoạt quyền tạo hóa cũng không thể khiến khỏanh khắc đó dừng lại:
Xuân đương tới, nghĩa là xuân đương qua,
Xuân còn non, nghĩa là xuân sẽ già,
Còn trời đất, nhưng chẳng còn tôi mãi,
Nên bâng khuâng tôi tiếc cả đất trời;
Dòng thời gian chảy trôi vô hạn mà cuộc đời thì ngắn ngủi khôn cùng . Cái tôi trữ tình bị rơi vào bất lực, cảm thấy bị mất mát, nó như nhuốm màu cả đất trời:
Mùi tháng năm đều rớm vị chia phôi
Khắp sông núi vẫn than thầm tiễn biệt…
Nhưng không phải vì thế mà cái tôi trữ tình trở nên bi quan. Ngay lập tức, Xuân Diệu trở lại là chính mình – một cái tôi yêu đời và cuồng nhiệt:
Ta muốn ôm
Cả sự sống mới bắt đầu mơn mởn
Ta muốn riết mây đưa và gió lượn
Ta muốn say cánh bướm với tình yêu;
Ta muốn thâu trong một cái hôn nhiều
Và non nước, và cây, và cỏ rạng,
Cho chuếnh choáng mùi thơm, cho đã đầy ánh sáng,
Cho no nê thanh sắc của thời tươi;
Điệp ngữ “ta muốn” khẳng định khát khao cháy bỏng của cái tôi trữ tình muốn ôm trọn cả vũ trụ.Cảm xúc dâng trào mỗi lúc một mạnh mẽ hơn đến tột đỉnh:
Hỡi xuân hồng, ta muốn cắn vào ngươi!
Có thể thấy rằng cái tôi trữ tình của thi sĩ Mang nhiều trạng thái khác nhau: lúc nồng nàn, da diết nhưng có khi ngập ngừng, lo âu. Nhưng tất cả đều toát lên con người trong Xuân Diệu: sống cuồng nhiệt, hết mình với tuổi trẻ.
