Phân tích bài “Thơ Duyên” của Xuân Diệu

Đề bài: Phân tích bài “Thơ Duyên” của Xuân Diệu:

Chiều mộng hòa thư trên nhánh duyên,

Cây me ríu rít cặp chim chuyền

Đổ trời xanh ngọc qua muôn lá,

Thu đến – nơi nơi động tiếng huyền.

Còn đường nhỏ nhỏ, gió xiêu xiêu,

Lả lả cành hoang, nắng trở chiều;

Buổi ấy lòng ta nghe ý bạn

Lần đầu rung động nỗi thương yêu.

Em bước điềm nhuên không vướng chân,

Anh đi lững thững chẳng theo gần.

Vô tâm – nhưng giữa bàoo thơ dịu

Anh với em như một cặp vần.

Mây biếc về đâu bay gấp gấp

Con cò trên ruộng cánh phân vân

Chim nghe trời rộng giang thêm cánh.

Hoa lạnh chiều thưa sương xuống dần.

Ai hay tuy lặng bước thu êm

Tuy chẳng băng nhân gạ tỏ mềm

Trông thấy chiều hôm ngơ ngẩn vậy

Lòng anh thôi đã cưới lòng em.

Bài làm:

Xuân Diệu đã đễ lại cho đời mấy trăm bài thơ tình. Có thể gọi đấy là bản hợp xướng của những bào ca cuộc sống. Thơ tình Xuân Diệu có đủ mọi cung bậc, từ những rung động ban đầu, cho đến nỗi thương yêu đắm đuối. Tương tư, giận hờn, hoài nghi… “Thơ Duyên” là khúc nhạc dạo đầu thánh thiện mê ly trong bản đại hòa tấu thơ tình Xuân Diệu.

“Những người yêu nhau thường hay ra giữa thiên nhiên… đó là một quy luật – vì chỉ có kích thước của vũ trụ họa chăng mới đo được cái không-bờ-bến của xúc động tình yêu” (Huy Cận). Chàng trai trẻ Xuân Diệu “lần đầu rung động nỗi thương yêu” đang dạo bước dưới bầu trời thu cao rộng, tâm hồn chàng giao hòa cùng vũ trụ, cây cỏ, hoa lá, chim muông… Trong mắt chàng là một buổi chiều thu đẹp như mơ. “Chàng đi trên đường thơ, hái những bông hoa gặp dưới bước chân, những hương sắc nảy ra bởi ánh sáng của lòng chàng” (Thế Lữ):

Chiều mộng hòa thơ trên nhánh duyên

Cây me ríu rít gặp chim chuyền

Đổ trời xanh ngọc qua muôn lá

Thu đến – nơi nơi động tiếng huyền

Buổi chiều thu sao mà đẹp: Hẳn là phải có một chân động gì đó trong tâm hồn nên thi sĩ mới nhìn cảnh vật xao xuyến đến như vậy. Đất trời đang giao duyên. Chim chóc cặp đôi “ríu rít”. Âm thanh trong trẻo, vui tươi. Màu sắc thì xanh đến tha thiết. Da trời mùa thu “xanh ngắt” của cụ Nguyễn Khuyến dưới con mắt lãng mạn của Xuân Diệu đã hóa “xanh ngọc”. Tiếng thu ngân lên như “tiếng huyền”, cũng là âm thanh huyền diệu của vũ trụ, của lòng người. Cảnh vật say nghiêng ngả với âm thanh mùa thu:

Con đường nho nhỏ, gió xiêu xiêu

Lả lả cành hoang nắng trở chiều.

Con đường dễ thương quá, mà phải là “nho nhỏ” mới thật dễ thương, thì gió mới sa ngã, thì cành hoang mới ngả ngớn với nắng chiều.

Nhà thơ đã mê hoặc chúng ta. Chúng ta đã được say mê với những chuyển động “trên đời”. Nhưng duyên do lại là chuyện “dưới đất”. Có một người đẹp đang lãnh đăng với thi nhân dưới buổi chiều thu:

Buổi ấy lòng ta nghe ý bạn

Lần đầu rung động nỗi thương yêu

Một chút rung động, như một đoạn phim. Em bước khoan thai “điềm nhiên” đâu có để ý đến chàng thi sĩ đang “lững thửng” theo nàng. “Em bước”, “anh đi” đều nhẹ nhàng, nhịp nhàng với hồn của buổi chiều thu. Khoảng cách giữa em và anh đầy ám ảnh. Ta đã chứng kiến những khoảng cách “nín thở” giữa Anh và Em trong bài thơ Xuân Diệu:

Có một bận em ngồi xa anh quá

Anh bảo em ngồi xích lại gần hơn

Em xích gần thêm một chút anh hờn

Em ngoan ngoãn xích gần thêm chút nữa.

(Xa cách)

Tháng riêng ngon như một cặp môi gần

(Vội vàng)

Đối với Xuân Diệu, tình yêu khi còn khoảng cách thì chàng đã nghĩ đến đích cuối cùng, “anh với em như một cặp vần”. Nhưngg khi không còn khoảng cách thì chàng lại nghĩ đến cái vô biên:

Cho anh nghe đôi hàm ngọc của răng:

Trong say sưa anh sẽ bảo em rằng:

“Gần thêm nữa! Thế vẫn còn xa lắm!”

(Xa cách)

Loài người càng lên đỉnh cao của thế giới tinh thần thì Xuân Diệu có cơ may được đồng tình.

Bây giờ ta hãy trở lại buổi chiều thu êm ru như “một bài thơ dịu” mà “anh với em như một cặp vần”. Chiều xuống dần, mọi vật càng chuyển động gấp gáp, người-tình-thi-sĩ lắng nghe những rung động tinh vi của lòng mình:

Mây biếc về đâu bay gấp gáp

Con cờ trên ruộng cánh phân vân

Chim nghe trời rộng giang thêm cánh

Hoa lạnh chiều thưa sương xuống dần.

Dù nhà thơ mở rộng không gian lên chiều cao hay vào chiều sâu thì những hình ảnh đang vận động kia như áng mây, con cò, cánh chim, hóa hoa, giọt sương… cũng chỉ là biểu hiện của sự vận động bên trong, của tâm trạng “lần đầu rung động nỗi thương yêu”. Một niềm khát khao giao cảm với đời, mà đời với Xuân Diệu không chung tí nào, đời là gót sen đang “bước điềm nhiên kia”. Thèm muốn nhưng cũng đầy “phân vân”. Con cò đã họa lên nỗi lòng của thi nhân. Thế là với “con cò trên ruộng cánh phân vân”, Xuân Diệu đã đặt chân lên mảnh đất của thơ hiện đại, vì xét đến cùng nghệ thuật của thơ hiện đại là nghệ thuật của tâm linh, tuy Xuân Diệu chưa thoát khỏi “trọng lực” của thơ cổ điển. Trong âm điệu cám dỗ của câu thơ thất ngôn, Xuân Diệu cũng đủ trưng bày thế giới tinh thần trẻ trung, cời mở của thi nhân.