Phân tích bài “Sóng” của Xuân Quỳnh

Phân tích bài “Sóng” của Xuân Quỳnh

Bài làm

Trong thế những nhà thơ, nhà văn tài năng của nền văn học Việt Nam, có một nữ thi sĩ với hồn thơ lãng mạn đã đóng góp rất nhiều tác phẩm có giá trị cho kho tàng văn học dân tộc đó là nữ thi sĩ Xuân Quỳnh. Bà là một trong số những nhà thơ tiêu biểu của nhất của thế hệ nhà thơ trẻ trong thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước, với hồn thơ giàu lòng trắc ẩn, vừa hồn nhiên vừa vui tươi, chân thành và luôn da diết trong trái tim mình những khát vọng tuổi trẻ, khát vọng về một hạnh phúc bình dị trong cuộc sống. Bằng tài năng của mình bà đã để lại rất nhiều tác phẩm có giá trị cho thế hệ sau như tập thơ “Tơ tằm – Chồi biếc”, “Hoa dọc chiến hào”, “Gió Lào cát trắng”, “Lời ru trên mặt đất”… trong số đó có bài thơ “Sóng” bài thơ đặc sắc viết về cảm nhận của tác giả về tình yêu đôi lứa, bài thơ được sáng tác năm 1967 và được in trong tập thơ “Hoa dọc chiến hào”.

Xuyên suốt cả bài thơ từ nhan đề cho đến nội dung là hình tượng “sóng”, sóng dường như là nguồn cảm hứng vô tận và là đề tài quen thuộc cho các nhà thơ, nhà văn sáng tác. Sóng là hình tượng động, bất biến với không gian và thời gian chính vì thế nên nhà thơ Xuân Diệu đã mượn hình tượng sóng để diễn đạt tình yêu của người con trai sôi trào mãnh liệt “Anh xin làm sóng biếc – Hôn mãi cát vàng em” nhưng nhà thơ Xuân Quỳnh lại mượn hình tượng ngọn sóng ấy để bày tỏ tình yêu của một người con gái nồng nàn, tha thiết, thủy chung muốn vượt lên cả không gian và thời gian, vượt qua mọi thử thách trong tình yêu cũng như trong cuộc đời. Hình tượng ngọn sóng đã được tác giả khai thác một cách triệt để, tài tình và có hiệu quả để thể hiện những cung bậc cảm xúc của mình.

Hai khổ thơ đầu của bài thơ là sự cảm nhận về tình yêu của tác giả:

“Dữ dội và dịu êm

Ồn ào và lặng lẽ

Sông không hiểu nổi mình

Sóng tìm ra tận bể”.

Tác giả sử dụng 2 cặp tính từ đối lập trong 2 câu thơ đầu tiên “dữ dội – dịu êm”, “ồn ào – lặng lẽ” để miêu tả trạng thái của con sóng ở những trạng thái đối nghịch nhau nhưng không hề mâu thuẫn mà lại thống nhất chặt chẽ. Ngọn sóng khi biển động, phong ba bão táp thì luôn dữ dỗi, mãnh liệt nhưng khi giông tố qua đi thì những ngọn sóng ấy lại trở về vẻ hiền hòa êm dịu vốn có của mình. Phải chăng tác giả Xuân Quỳnh đang mượn trang thái của ngọn sóng để thể hiện những cung bậc cảm xúc phong phú của người con gái trong tình yêu, lúc đối lập phức tạp đầy bí ẩn, khi lại nhẹ nhàng êm dịu tha thiết, có phải chăng đó làn những nghịch lí trong tâm trạng khi yêu. Mạch sóng mạnh mẽ bung tỏa trong không gian chật hẹp để hòa mình với biển cả rộng lớn, hùng vĩ. Hai câu thơ sau thể hiện khát vọng mãnh liệt của ngọn sóng hay cũng chính của tác giả khi muốn vượt khỏi giới hạn của dòng sông chật hẹp, hữu hạn để hòa mình vào biển lớn vô hạn, mượn khát khao của ngọn sóng để nói lên tiếng lòng mình luôn khát khao mong ước vượt ra khỏi những gì nhỏ hẹp, chật chội tầm thường để tiến đến cái cao cả, vĩ đại như ngọn sóng kia. Khổ thơ đầu thể hiện quan niệm mới mẻ trong tình yêu của người phụ nữ, họ luôn khao khát tình yêu cháy bỏng và không còn chịu những gò bó, không còn nhẫn nhục cam chịu mà dũng cảm đứng lên thể hiện tình yêu ấy.

Tuổi trẻ giàu nhiệt huyết và căng tràn nhựa sống vậy nên hãy cứ yêu hết mình, tình yêu luôn là khát vọng cháy bỏng của tuổi trẻ, làm cho đôi lứa xao xuyến, bồi hồi, rung động:

“Ôi con sóng ngày xưa

Và ngày sau vẫn thế

Nỗi khát vọng tình yêu

Bồi hồi trong ngực trẻ”.

Tác giả thốt lên từ “ôi” như biểu hiện cung bậc cảm xúc hay nỗi thổn thức trong trái tim. Với nghệ thuật đối lập “ngày xưa – ngày sau”, đó là quá khứ, là hiện tại cũng như là tương lai của ngọn sóng, câu thơ như muốn khẳng định sóng vẫn trường tồn từ ngàn đời xưa cho đến nay, đến sau này và mãi mãi. Như cũng khẳng định sự tồn tại vĩnh hằng của tình yêu, nó là khát vọng cháy bỏng trong trái tim con người từ ngàn đời xưa, tình yêu có lúc dịu dàng  đằm thắm nhưng có khi lại mãnh liệt, cháy bỏng đặc biệt khao khát cháy bỏng trong tim tuổi trẻ. Tình yêu làm nên những cung bậc cảm xúc đặc biệt như nhớ nhung da diết, giận hờn vô cớ, bùng cháy mãnh liệt, nó làm cho trái tim ta thổn thức bồi hổi. Khát vọng về tình yêu đôi lứa cháy bỏng mạnh mẽ như nhựa sống đang căng tràn, muốn phá vỡ tất cả để hòa tan mọi thứ, hòa quyện gắn kết trái tim đôi lứa yêu nhau. Bằng giọng thơ chân thực, tự nhiên đầy suy tưởng nhà thơ Xuân Quỳnh đã thể hiện những quan niệm mới mẻ và khát vọng tình yêu cháy bỏng mãnh liệt của tuổi trẻ.

Nếu hai khổ thơ đầu thể hiện những cảm nhận về tình yêu đôi lứa thì ở hai khổ thơ sau là sự lí giải về tình yêu:

“Trước muôn trùng sóng bể

Em nghĩ về anh, em

Em nghĩ về biển lớn

Từ nơi nào sóng lên?

Sóng bắt đầu từ gió

Gió bắt đầu từ đâu

Em cũng không biết nữa

Khi nào ta yêu nhau”

Tình yêu là những con sóng, là ngọn gió, là muôn trùng sóng bể, trước tình yêu ấy người con gái luôn suy nghĩ, trăn trở nơi tình yêu bắt đầu, suy nghĩ về anh về chính bản thân mình, suy nghĩ về biển cả bao la rộng lớn và không ngừng tự đặt câu hỏi cho bản thân mình “từ nơi nào sóng lên?” hay “gió bắt đầu từ đâu”. Những câu hỏi, trăn trở, suy tư ấy như những mong muốn tìm hiểu cội nguồn của tình yêu, khát khao lí giải, cắt nghĩa tình yêu hay khát khao hiểu được tình yêu, hiểu được bản thân và hiểu người mình yêu. Tác giả cắt nghĩa tình yêu một cách rất đơn giản, chân thật nhưng cũng không kém phần nữ tính đáng yêu, nếu nguồn gốc cuả những cơn sóng là bắt nguồn từ những cơn gió ngoài biển khơi thì những cơn gió ấy có nguồn gốc từ đâu thì chính tác giải cũng chẳng thể đưa ra câu trả lời chính xác. Sự thú nhận “em cũng không biết nữa” của người con gái một cách rất tự nhiên chân thật và đáng yêu đầy nữ tính đã thể hiện sức mạnh kì diệu huyền ảo của tình yêu. Và câu hỏi “khi nào ta yêu nhau” dường như cũng không có câu trả lời, một câu hỏi rất vu vơ nhưng lại rất khó trả lời. Bằng việc lặp cụm từ “em nghĩ” và sử dụng lối đối sánh “biển – tình yêu” hay những câu hỏi tu từ thể hiện khao khát mãnh liệt lí giải nguồn gốc của ngọn gió hay điểm bắt đầu của con sóng cũng như của tình yêu, nhưng những câu hỏi ấy rất khó để giải thích cắt nghĩa hay phân tích một cách trọn vẹn để đi đến đáp án vì tình yêu là một cái gì đó vô hình trừu tượng khó giải thích, là một hiện tượng tâm lí đầy bí ẩn. Qua đó thể hiện tình yêu một cách nồng cháy, mãnh liệt, sôi trào như những con sóng bất diệt, tình yêu như một bài toán không có đáp án hay như những con đường chạy đến chân trời không thấy điểm dừng, tình yêu cũng lãng mạn và bí ẩn vậy đó.

Ba khổ thơ tiếp theo trong bài thơ là những cung bậc cảm xúc trong tình yêu:

“Con sóng dưới lòng sâu

Con sóng trên mặt nước

Những con sóng nhớ bờ

Ngày đêm không ngủ được

Lòng em nhớ đến anh

Cả trong mơ còn thức”.

Cả bài thơ là sự quyện hòa giữa những con sóng, sóng biển, sóng thơ hay sóng lòng. Từng câu chữ trong bài thơ như những đợt sóng dồn dập vỗ vào tâm hồn của người đọc một cách mãnh liệt, hình ảnh sóng và nhân vật em như hòa quyện vào nhau để thể hiện nỗi niềm, suy tư có lúc lại phân đôi để soi chiếu, công hưởng nghệ thuật cho nhau nhằm biểu đạt những cung bậc cảm xúc trong tâm hồn người phụ nữ khi yêu. Đây là khổ thơ đặc biệt trong bài khi có tới 6 câu nhưng 6 câu thơ ấy như chứa đựng nỗi nhớ thương thao thức băn khoăn của tâm hồn thi sĩ. Hai câu thơ đầu với nghệ thuật lặp cấu trúc kết hợp với nghệ thuật đối “dưới lòng sâu – trên mặt nước” như sự điệp trùng của những con sóng nối tiếp nhau cả ở trên bề mặt hay cuồn cuộn dưới sâu thẳm đáy biển. Dường như con sóng ngầm ấy còn dâng trào mạnh mẽ hơn cả con sóng trên mặt nước, cả 2 con sóng luôn kết hợp với nhau tạo nên sự đa dạng của các đợt sóng. Sóng và em như hòa quyện vào nhau làm một, cũng như mấy con sóng kia tâm hồn em cũng vô vàn phức tạp khi thì cuộn trào mạnh mẽ, khi thì lặng lẽ dịu êm. Tình yêu của em cũng có muôn vàn cung bậc cảm xúc, em cũng biết nhớ thương như con sóng kia nhớ bờ mà ngày đêm “không ngủ được”, đây là một hình ảnh so sánh rất là sáng tạo và độc đáo, nỗi nhớ dưới ngòi bút của tác giả Xuân Quỳnh trở nên thật đặc sắc khi nhớ đến khó có thể đi vào giấc ngủ, nỗi nhớ trong tình yêu cũng vậy nó cồn cào da diết đến thổn thức, nỗi nhớ nhuốm màu không gian và thời gian, nỗi nhớ luôn thường trực trong con người ngay cả khi thức hay khi ngủ. Em luôn nhớ đến anh như con sóng kia, trong tình yêu không thể tránh khỏi sự chia xa giống như con sóng kia phải xa bờ nhưng sóng vẫn vỗ mãi, sóng luôn hướng về phía bờ như trái tim em luôn hướng nỗi nhớ về phía anh. Với nghệ thuật lặp cấu trúc, điệp từ, điệp ngữ cùng những hình ảnh sóng đôi như sóng – bờ, anh – em như một sự cộng hưởng nhịp nhàng thể hiện nỗi nhớ cồn cào da diết. Nhịp sóng như cũng chính là nhịp thơ, như sóng luôn hướng về phía bờ và em luôn hướng về phía anh, đó là  tình yêu chân thành táo bạo của người phụ nữ luôn khao khát trong mình tình yêu bỏng cháy, mãnh liệt.

Khổ thơ thứ 6 là sự khẳng định về tấm lòng chung thủy sắt son của người con gái trong tình yêu:

“Dẫu xuôi về phương Bắc

Dẫu ngược về phương Nam

Nơi nào em cũng nghĩ

Nghĩ về anh – một phương”.

Bằng nghệ thuật điệp cấu trúc “dẫu…. phương” tác giả đã khẳng định không có khoảng cách địa lí nào có thể ngản nổi cơn sóng tình yêu mãnh liệt, không ngăn cản được nỗi nhớ nhung da diết của đôi lứa yêu nhau, phướng hướng địa lí “phương Bắc – phương Nam” dẫu có xuôi ngược về đâu cũng chẳng thể xóa nhòa tình yêu trong trái tim người con gái đang yêu. Bởi vì trong trái tim em lúc này luôn luôn nghĩ về một phương duy nhất, đó là phương anh, khoảng cách không gian và thời gian như càng làm cho em hướng về phía có anh. Đó là sự thủy chung sắt son của người con gái, lòng thủy chung ấy tạo được sức mạnh niềm tin lớn lao để giúp vượt người con gái vượt qua mọi khó khăn thử thách để cập đến bến bờ hạnh phúc giống như những con sóng ngoài đại dương kia có xô mãi thì cuối cùng vẫn về với bờ cát yên bình kia:

“Ở ngoài kia đại dương

Trăm ngàn con sóng đó

Con nào chẳng tới bờ

Dù muôn vời cách trở”.

Như một quy luật tự nhiên của tạo hóa, những con sóng kia có vùng vẫy cuồn cuộn ngoài đại dương bao la xanh thẳm kia thì cuối cùng vẫn sẽ trở lại bến bờ dù có phải trải qua muôn ngàn gian nan, trắc trở, gian truân đi chăng nữa. Tình yêu cũng giống như con sóng cuồn cuộn ngoài đại dương bao la ấy, dù có đi đến đâu đi đến phương trời nào, dù phải trải qua bao nhiêu khó khăn cách trở thì vẫn luôn hướng về nhau, hướng về bến bờ của hạnh phúc. Sự đồng điệu của những con sóng cũng giống như tình yêu vậy, luôn khát khao hạnh phúc, gắn bó thủy chung dẫu phải vượt qua muôn vàn gian nan cách trở. Quan niệm về tình yêu của nữ thi sĩ Xuân Quỳnh rất mới mẻ, mạnh bạo nhưng vẫn mang nét truyền thống, quan niệm này rất dễ bắt sâu vào trong tâm thức của người Việt Nam.

Nếu như ở 3 khổ thơ trên Xuân Quỳnh thể hiện những cung bậc cảm xúc tong tình yêu thì ở 2 khổ thơ cuối lại là những trăn trở, suy tư về tình yêu và cuộc đời:

“Cuộc đời tuy dài thế

Năm tháng vẫn đi qua

Như biển kia dẫu rộng

Mây vẫn bay về xa

Làm sao được tan ra

Thành trăm con sóng nhỏ

Giữa biển lớn tình yêu

Để ngàn năm còn vỗ”.

Những từ ngữ thể hiện cảm nhận về thời gian, không gian, về cuộc đời như “năm tháng, dài, biển rộng, cuộc đời” như gợi lên sự vô tận bất biến của thời gian, không gian mọi thứ đêì vận hành theo quy luật của tự nhiên như thời gian trôi mãi mãi chẳng đợi chờ một ai, không gian trời đất thì là vô tận vĩnh hằng. Đến đây, tác giả đã tự ý thức sự hữu hạn của đời người, của tình yêu trong cái vô hạn của đất trời, cuộc đời vốn ngắn ngủi lắm mà tình yêu thì mong manh dễ vỡ như cuộc đời dù có dài đến đâu thì thời gian và năm tháng vẫn sẽ đi qua chẳng chờ đợi một ai giống như biển cả kia dẫu có rộng lớn nao nhiêu cũng không thể níu giữ được những đám mây kia. Từ đó thể hiện khát khao, mong ước cháy bỏng về một tình yêu bất tử trường tồn mãi với thời gian và không gian như làm sao để có thể tan ra để hóa thành hàng trăm ngàn con sóng nhỏ ngoài biển lớn tình yêu kia, biển lớn về tình yêu cuộc đời, tình yêu của tình yêu cộng đồng chứ không còn bó buộc trong giới hạn chật hẹp, mà tình yêu đã được nâng tầm lên thật vĩ đại, trường tồn mãi tới muôn đời sau như những con sóng kia ngàn năm vẫn còn vỗ mãi. Đó là khát vọng về tình yêu bất tử trường tồn của tác giả, chỉ có hòa mình  vào tình yêu lớn lao của cộng động thì tình yêu lứa đôi mới có thể được vĩnh hằng. Đây cũng là cách ứng xử văn hóa tích cực khi gắn cái tôi cá nhân cào cái chung của cộng đồng. Với những cảm nhận, suy tư sâu sắc và một giọng thơ đầy cảm xúc, chân thật, sôi nổi tha thiết, tác giả Xuân Quỳnh đã bày tỏ những cảm xúc trong tình yêu một cách trọn vẹn, luôn chân thành tha thiết, sắt son thủy chung nhưng cũng vô cùng mãnh liệt sâu sắc.

Bằng việc sử dụng nghệ thuật tạo kết cấu đan xen, song hành của 2 hình tượng “sóng và em” xuyên suốt bài thơ và sử dụng hình ảnh thơ giàu biểu tượng như hình ảnh sóng, bờ, biển lớn tình yêu cùng với nghệ thuật tạo nhịp điệu thơ qua thể thơ 5 chữ, nhịp điệu câu thơ như mô phỏng nhịp điệu của những con sóng, giọng thơ biến đổi nhiều âm sắc và giọng kể thủ thỉ tâm tình, nhà thơ Xuân Quỳnh đã diễn tả tình yêu của người phụ nữ thiết tha nồng nàn, chung thủy sắt son như muốn vượt lên mọi khó khăn, thử thách hữu hạn của đời người để tiến tới tình yêu trường tồn, vĩnh cửu với thời gian. Từ đó ta thấy được tình yêu là một thứ gì đó vô hình nhưng lại mãnh liệt, cao đẹp, đó là một hạnh phúc lớn lao của con người.