Phân tích bài thơ Tỏ lòng (Thuật hòai) của Phạm Ngũ Lão

Đề bài: Phân tích bài thơ Tỏ lòng (Thuật hòai) của Phạm Ngũ Lão

Phạm Ngũ Lão là một trong những võ tướng tài giỏi của thời Trần. Ông có nhiều công lớn trong cuộc kháng chiến chống quân Mông – Nguyên. Là võ tướng, nhưng ông thích đọc sách, ngâm thơ và từng được ngợi ca là người văn võ toàn tài. Sử sách không ghi nhiều về ông, nhưng qua những tác phẩm của ông, thế hệ sau có thể thấu hiểu được tâm tư và tấm lòng của một người anh hùng mang tên Phạm Ngũ Lão. Trong đó, không thể không kể đến tác phẩm “Tỏ lòng” (Thuật hoài) viết về vẻ đẹp của hình tượng người anh hùng vệ quốc hiên ngang, lẫm liệt với lí tưởng và nhân cách lớn lao; về vẻ đẹp cảu thời đại với sức mạnh và khí thế hào hùng.

Bởi thế, ngay trong hai câu thơ mở đầu, ta đã bắt gặp một hình tượng rất đẹp và hùng dũng:

“Hoành sóc giang sơn kháp kỉ thu,

Tam quân tì hổ khí thôn ngưu”

Dịch thơ:

“Múa giáo non sông trải mấy thu,

Ba quân khí mạnh nuốt trôi trâu”

Trong phần dịch thơ, từ “hoành sóc” nghĩa là “múa giáo”, ý chỉ tư thế của người anh hùng đang cầm giáo gìn giữ và bảo vệ đất nước. Tuy nhiên, chỉ có từ “hoành sóc” mới có thể biểu lộ một cách rõ ràng nhất về tư thế hiên ngang, lẫm liệt – biểu hiện cho tinh thần sắt đá, anh dũng của vị anh hùng đang tràn đầy khí thế, luôn sẵn sàng xả thân vì dân vì nước. Tác giả không đề chủ ngữ là ai, nhưng người đọc vẫn hiểu những từ ngữ ấy chỉ dành cho anh hùng, cho những người đang tràn đầy khí thế chiến đấu chống lại kẻ thù. Họ không cần biết về không gian hay thời gian, bất kỳ nơi đâu trên “non sông” này đều là đất nước mình, và dù có “trải mấy thu” hay cả nghìn thu thì họ vẫn vậy, vẫn luôn một lòng một dạ chung thủy với nước nhà, luôn sẵn sàng hi sinh bất cứ khi nào để cứu lấy dân tộc mình. Và từ những người như vậy, đã tạo nên một đội quân vô cùng mạnh mẽ:

“Tam quân tì hổ khí thôn ngưu”

(“Ba quân khí mạnh nuốt trôi trâu”).

Câu thơ trên có thể hiểu theo hai cách: cách hiểu như lời dịch và một cách khác là khí thế át sao Ngưu, nghĩa là khí thế át cả sao trời. Có lẽ, không có một từ ngữ nào có thể nói hết về chí khí hùng mạnh của quân đội nhà Trần, đến mức Phạm Ngũ Lão phải lấy cả sao Ngưu để thể hiện sức mạnh hùng dũng ấy.

Tuy nhiên, quân đội mạnh mẽ là vậy, nhưng trong lòng võ tướng vẫn luôn canh cánh một nỗi niềm:

“Nam nhi vị liễu công danh trái,

Tu thính nhân gian thuyết Vũ hầu”.

Dịch thơ:

“Công danh nam tử còn vương nợ,

Luống thẹn tai nghe chuyện Vũ hầu”.

Đối với Phạm Ngũ Lão, một người xứng đáng là đấng nam nhi đích thực khi lập được công danh với đất nước. Lý tưởng và nhân cách cao cả của ông được tóm gọn trong câu thơ “Nam nhi vị liệu công danh trái”. Ông không cho phép bản thân mình được thấp kém hay tầm thường. Ngược lại, ông hướng mình đến với những điều lớn lao hơn, mạnh mẽ hơn. Đó là công, là danh với đất nước. Ông muốn sống cống hiến hết mình cho nhân dân. Bởi vậy, khi nhìn lại bản thân mình, và nghĩ đến Vũ hầu, Phạm Ngũ Lão đã khiêm tốn sử dụng hai từ “luống thẹn”. Vũ hầu tức Gia Cát Lượng, người thời Tam quốc, có nhiều công lao giúp Lưu Bị khôi phục nhà Hán, được phong tước Vũ Lượng hầu (thường gọi tắt là Vũ hầu). Không phải tự nhiên mà Phạm Ngũ Lão nhắc tới vị anh hùng vang danh trong lịch sử này, mà đó là lý tưởng cao đẹp, là động lực để võ tướng cố gắng vươn lên, cố gắng cống hiến nhiều hơn nữa.

Cả cuộc đời ông muốn dành hết cho nước, cho dân. Sự hổ thẹn của ông càng thể hiện nhân cách cao cả và lý tưởng tốt đẹp của một vị anh hùng thực sự, rất xứng danh là đấng nam nhi trong thiên hạ. Nhưng đối với Phạm Ngũ Lão, như vậy vẫn chưa đủ, ông vẫn thấy mình còn chưa cống hiến được nhiều cho đất nước, thế nên khi nghe kể chuyện Vũ hầu, ông lại thấy hổ thẹn vô cùng. Từ đó, ông tự thúc giục mình phải cố gắng hơn nữa, phải lập nhiều công danh hơn nữa. Những từ ngữ cùng giọng điệu dứt khoát, hào hùng trong bài thơ đã phần nào thể hiện tâm tư và lòng quyết tâm của Phạm Ngũ Lão – một vị tướng văn võ song toàn.

Qua đó, ông cũng đã để lại cho thế hệ sau một bài học sâu sắc về lý tưởng sống, sống luôn phấn đấu vươn lên, luôn hướng tới những điều tốt đẹp, luôn cố gắng hết sức mình để xây dựng và bảo vệ đất nước ngày một vững mạnh hơn. Đặc biệt, hình ảnh lẫm liệt, oai hùng của quân đội nhà Trần chính là tấm gương cho lớp lớp thanh niên noi theo. Làm một đấng nam nhi, hãy luôn kiên cường, thẳng thắn, luôn sẵn sàng hi sinh bản thân mình cho đất nước bất cứ khi nào và bất cứ nơi đâu. Một số bạn trẻ còn đang chơi bời, chưa chú trọng đến việc học hành, việc xây dựng tương lai, hãy ngẫm nghĩ lại, hãy bắt tay làm lại ngay từ hôm nay để không phụ công những vị tướng đã hết lòng hết sức vì dân như Phạm Ngũ Lão. Đồng thời hãy cùng nhau loại bỏ những thói hư tật xấu, những tệ nạn xã hội để làm cho đất nước ngày một văn minh hơn, êm ấm hơn.

Tác phẩm chỉ có bốn câu thơ ngắn gọn, súc tích nhưng chứa đựng bao nỗi lòng của võ tướng và bài học thâm thúy cho thế hệ sau. Ở đó, có hình ảnh lẫm liệt về quân đội nhà Trần, có lý tưởng sống cao đẹp của võ tướng Phạm Ngũ Lão, có lời răn dạy sâu sắc cho con cháu. Tất cả đã tạo nên giá trị lớn lao cho tác phẩm. Và cho đến nay, bài thơ vẫn đang được các thế hệ học sinh tìm hiểu, trau dồi.

Nguồn: Tài liệu văn mẫu