Kiệt tác trị quốc

Theo sách “Đại Việt sử ký toàn thư”, kỳ thi đình năm 1472 có một bài thi được xem là kiệt tác, không chỉ giúp người làm bài thi này đỗ trạng nguyên, mà còn giúp nhà vua vận dụng trị quốc, chống tham nhũng vô cùng hiệu quả. Cũng từ bài thi đó, nhà vua đã dẹp bỏ được nạn tham nhũng đang hoành hành từ trên xuống dưới, những quan lại vốn có thói quen nịnh bợ cũng không còn đất dụng võ.

Chuyện kể lại rằng, khi vua Lê Thánh Tông mới lên ngôi đã nhận được rất nhiều lời ca thán từ dân chúng về bè lũ quan lại như sâu mọt đục khoét của dân. Rất nhiều quan lại được cất nhắc nhờ nịnh bợ và quà cáp hối lộ, những kẻ nịnh thần thăng quan nhờ quà cáp hối lộ chắc chắn là vì mình chứ chẳng vì dân, đó là nguyên nhân chính khiến lòng dân oán thán. Vì vậy, nhà vua cho rằng tham nhũng là nguyên nhân lớn nhất cần phải tiêu diệt.

Trong một buổi thiết triều, nhà vua nhấn mạnh về việc chống tham nhũng. Vua cũng rất chú ý đến giáo dục để có thêm những hiền tài mới nhằm phục vụ giang sơn xã tắc. Chính vì chú trọng giáo dục nên thời vua Lê Thánh Tông được xem là giai đoạn cực thịnh về giáo dục. Theo quy định thời ấy, các sĩ tử đỗ cao trong kỳ thi hương mới được chọn vào thi hội, vượt qua thi hội mới được chọn vào thi đình. Kỳ thi đình rất đặc biệt, được tổ chức ngay trong sân điện của vua nên được gọi là thi đình. Trong khi thi hương và thi hội, thí sinh phải qua 4 kỳ thi, còn thi đình chỉ làm một bài văn sách nên còn được gọi là “Đình đối sách văn”. Bài văn sách thi đình do nhà vua trực tiếp ra đề, phê bài và xếp hạng.

Các sĩ tử vào đến thi đình thì đều được xem là những người thông sử học và văn học. Kỳ thi đình đòi hỏi thí sinh phải hiểu biết tình hình giang sơn xã tắc, vận dụng trí tuệ của mình nhằm lý giải đồng thời đề ra kế sách nhằm giải quyết những vấn nạn mà giang sơn gặp phải. Bài văn sách của sĩ tử Vũ Kiệt năm 1472 được xem là kiệt tác và giúp Vũ Kiệt đỗ trạng nguyên. Có lẽ đây là một bài văn mà hậu thế đến ngày nay vẫn cần phải học hỏi. Trong bài thi năm đó, vua Lê hỏi rằng: Trẫm lo lắng cho cái thói tham lam làm đổi thay phong tục, nên đặt chức đình úy để xét tra những điều gian dối của bọn quan lại, thưởng người liêm khiết để khuyến khích làm việc tốt. Thế nhưng, người có chức vị vẫn không trong sạch, gió thổi bóng theo. Bọn quan lại nhỏ tự làm những điều ô nhục, ngày càng tràn lan. Dân càng nghèo mà đóng góp ngày càng lắm, pháp luật càng nghiêm mà kẻ gian ngày càng nhiều. Việc quân cơ, việc chính sự biến đổi rối rắm. Của cải xuất kho lại rơi vào tay bọn tham nhũng, thật chẳng có lúc nào mà quá như lúc này. Hãy nêu lên cái nguyên nhân sinh ra những tệ hại ấy và bằng cách nào để sửa đổi và có tin là sửa đổi được không?

Vũ Kiệt trả lời rằng: Thần cho rằng câu hỏi của bệ hạ là muốn để tâm làm trong sạch mọi dòng vẩn đục và mong muốn các quan noi theo đó để làm chuẩn mực. Thần nghe lời giải thích trong Kinh Xuân Thu “sự thành bại của quốc gia là xuất phát từ sự trung thực hay gian tà của các quan…”. Quan lại thất đức, việc ăn hối lộ được đưa ra ánh sáng thì thói tham lam không thể phát triển mãi được… Con người sinh ra không thể không có sự ham muốn, nếu con người không làm chủ được sự ham muốn ấy thì sẽ sinh ra rối loạn… Vả lại gần đây, con người sống lâu trong thời bình nên có phần sơ suất về màng lưới ngăn cấm trong đời sống hằng ngày. Trong khi làm việc công thì thường dùng quà cáp, tết nhất, dùng của đút lót làm lễ vật hằng ngày, giày dép, quần áo diêm dúa, tiêu pha hoang phí, tệ tham nhũng tích tụ thành thói quen, điềm nhiên cho đó là việc thường.

Thần thấy tuy bệ hạ nghiêm khắc trong việc tra xét kẻ gian, tín cẩn biểu dương người tốt nhưng chưa đưa ra bộ mặt của đám tiểu nhân được… Thần thấy trong Kinh lễ có câu “đại thần giữ phép, tiểu thần sẽ liêm chính” là có ý nói những việc làm của quan cấp cao thực để cho cấp dưới xem xét và noi theo… Lấy lý mà nói thì bọn tiểu lại, trộm cướp còn tự thay đổi trước sự giáo hóa của quan lệnh trong ấp, huống hồ lại đối với các bậc quan trên… Nhưng phép luật ngày nay thì người làm quan lớn hoặc ban ơn để tỏ rằng mình là người hiểu biết, hoặc rêu rao cái danh để cho cấp dưới cầu cạnh, sai bảo người khác, ban bố mệnh lệnh đều trái với lẽ phải, khinh trọng thiên lệch. Khi tìm được chỗ hở thì gây ra tệ lậu bán buôn, không giữ chắc của công, hay lấy của công làm của riêng…

Lời bàn:

Sau khi phân tích thực trạng quan trường, Vũ Kiệt đã đưa ra hướng khắc phục bằng việc: Thần mong bệ hạ hãy tuyển chọn những người công minh trong sạch và ngay thẳng, lấy danh vị giao cho họ trọng trách… Viên quan nào thuộc hạng ô lại và cũng lấy việc ấy để nêu cái ô nhục của họ, để điều trần tâu lên chính xác rõ ràng. Nếu quả thực họ là người liêm khiết thì ân thưởng ưu đãi và quan trưởng cũng được ban thưởng. Nếu quả thực họ là kẻ tham ô thì hình phạt không tha thứ và trưởng quan cũng tùy theo đó mà xử phạt. Làm như vậy, con người sẽ tốt lên, thói tham sẽ ngăn chặn được.

Kết thúc ở phần viết này, Vũ Kiệt khẳng định rằng: Nếu như các bậc trưởng quan chẳng phải là người tốt mà là muốn bọn quan lại cấp dưới phải sống trong sạch, thế chẳng khác nào nước đầu nguồn đục mà mong cho cuối dòng trong! Vâng, quả thật chí lý, bởi nếu thượng bất chính thì ắt sẽ hạ tắc loạn và điều này xưa nay chưa bao giờ sai. Chính vì vậy, ngày nay, Đảng và Nhà nước ta coi trọng việc nêu gương, mà trước hết là người đứng đầu.

Theo Tapchivanhoc.com